Çocuk Hakları
Çocuk Hakları
Her çocuğun kökenine bakılmaksızın, saygı görme ve korunma hakkı vardır. Bu anlayış üzerinde yükselen Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi 1989'da kabul edildi. Sözleşme'ye göre, çocuklarla ilgili tüm tedbirlerde çocuğun yüksek menfaati öncelikli olmalıdır.
Çocuk Haklarına Dair Sözleşme
Bu Sözleşme uyarınca çocuğa uygulanabilecek olan kanuna göre daha erken yaşta reşit olma durumu hariç, onsekiz yaşına kadar her insan çocuk sayılır. Sözleşme, ekonomik, sosyal ve kültürel hakların yanı sıra medeni ve siyasi hakları da içermektedir. Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, Sözleşme’nin diğer maddelerinin yorumlanmasını düzenleyen dört temel ilke içermektedir:
• Ayrımcılığın yasaklanması (Madde 2)
• Çocuğun menfaatini birincil sıraya çekmek (Madde 3)
• Yaşama hakkı, hayatta kalma ve gelişme hakkı (Madde 6)
• Çocuğun görüşlerini özgürce ifade etme hakkı (Madde 12)
Temel ilkeler, istisnasız olarak her çocuğun kendi haklarından yararlanma hakkı olduğu anlamına gelir. Çocuğa ilişkin tüm kararlarda çocuğun çıkarlarına saygı duyulması gerekir. Sadece çocuğun hayatta kalması değil, içinde yaşadığı toplumun tüm olanakları kullanılarak onun gelişiminin en iyi şekilde sağlanması da güvence altına alınmalıdır. Çocuğun görüşleri dinlenmeli ve onlara saygı duyulmalıdır. Bu ilkeler, birbirleriyle ilişkilidir ve hep birlikte Sözleşme’nin çocuklara yönelik yaklaşımının ruhunu oluştururlar.
Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’sinin kapsamı nedir?
Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, yukarıda da belirtildiği üzere, medeni ve siyasi hakların yanı sıra ekonomik, sosyal ve kültürel hakları içermektedir. İfade özgürlüğü, din özgürlüğü, dernek kurma özgürlüğü, eğitim hakkı, yeterli yaşam standardı hakkı ve mümkün olan en iyi sağlık durumu gibi bazı haklar, hem Çocuk Hakları Sözleşmesi'nde hem de diğer bazı temel insan hakları sözleşmelerinde mevcuttur. Ancak, Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, ek olarak çocuğun ebeveynleriyle kişisel temas kurma hakkı, aile ortamından yoksun bir çocuğun bakılma hakkı ve ücretsiz eğitim hakkı da dahil olmak üzere, çocuklara özgü birtakım başka bazı hakları da kapsamaktadır.
İsteğe Bağlı Protokoller
BM Çocuk Hakları Sözleşmesi'nde katılımı ülkelerin isteğine bağlı üç Protokol daha bulunmaktadır. İlk protokol, çocukların silahlı çatışmalara dahil edilmesiyle ilgilidir. Bu protokol uyarınca Devletler, 18 yaşın altındaki bireylerin silahlı çatışmalarda doğrudan rol almalarını önleyici tedbirler almakla mükellef kılınmışlardır. Ayrıca bu protokolle zorunlu askerlik için asgari yaş 15’den 18 yaşına yükseltilmiştir. İkinci protokol, çocukların cinsel istismarı, çocuk ticareti, çocuk fahişeliği ve çocuk pornografisi ile mücadeleyle ilgilidir. Üçüncü protokol ise, 2 Kasım 2011'de BM Genel Kurulu tarafından onaylanan ve 28 Şubat 2012'de imzaya açılan yeni bir şikayet mekanizmasıdır. Bu sözleşme Türkiye’de 3 Nisan 2017 tarihinde yürürlüğe girmiştir ve hakları ihlal edilen çocukların iç hukuk yolları tükendikten sonra 1 yıl içinde, BM Çocuk Hakları Komitesi’ne doğrudan başvuruda bulunabilecekleri yeni bir şikayet mekanizması artık mevcuttur.
Çocukların diğer uluslararası anlaşmalardaki hakları
Çoğu insan hakları hem çocukları hem de yetişkinleri ilgilendirir. Ancak, Çocuk Haklarına Dair Sözleşme'nin dışında, özellikle çocuklarla ilişkili özel maddeler içeren sözleşmeler de bulunmaktadır. Bunlardan birincisi, çocuk işçiliğinin en kötü biçimlerinin ortadan kaldırılmasına yönelik yasak ve acil eylem hakkındaki 182 No'lu ILO Sözleşmesi’dir. Benzer şekilde, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, özel ve aile hayatına saygı gösterme hakkını düzenleyen 8. madde de dahil olmak üzere çocuklar için özellikle önemli olan hükümleri içermektedir. Çocuk hakları, Engelli Hakları Sözleşmesi'nde de dile getirilerek önemi vurgulanmıştır.
1 Aralık 2009'da yürürlüğe giren Lizbon Antlaşması da, çocuğun haklarını göz önüne alıyor. Avrupa Birliği Antlaşması’nın 3. maddesi, AB'nin amaçlarından birinin çocuğun haklarının korunmasını teşvik etmek olduğunu belirtmektedir. Çocuğun haklarıyla ilgili belirli bir maddeyi içeren Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı, Lizbon Antlaşması ile yasal olarak bağlayıcı hale gelmiştir.
Hakların uygulanmasının izlenmesi
Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, Sözleşme’nin nasıl uygulanacağı ve uygulanmanın izlenmesi konusundaki yönetmelikleri de kapsar. Uluslararası Çocuk Hakları Komitesi, BM Çocuk Hakları Sözleşmesi'nin 43. maddesi uyarınca kurulmuştur. Komite, Devletlerin Sözleşme’nin düzenlemelerine ilişkin uygulamalarının takibi ve izlenmesi ile görevlendirilmiştir. Çocuk Hakları Komitesi bağımsız bir uzman kuruluşudur. Devletler, Sözleşme’de belirtilen hakları gerçekleştirmek için kaydedilen ilerlemeye dair her beş yılda bir rapor sunarlar. Bu raporlar, Hükümet temsilcilerinin de yer aldığı Komite oturumlarında ele alınır. Oturumu takiben Komite, ilgili devletin sözleşmenin hayata geçirilmesi konusundaki çalışmalarını nasıl geliştirebileceği konusundaki tavsiyelerini açıklar.
Çocuk Haklarına Dair Sözleşme
Bu Sözleşme uyarınca çocuğa uygulanabilecek olan kanuna göre daha erken yaşta reşit olma durumu hariç, onsekiz yaşına kadar her insan çocuk sayılır. Sözleşme, ekonomik, sosyal ve kültürel hakların yanı sıra medeni ve siyasi hakları da içermektedir. Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, Sözleşme’nin diğer maddelerinin yorumlanmasını düzenleyen dört temel ilke içermektedir:
• Ayrımcılığın yasaklanması (Madde 2)
• Çocuğun menfaatini birincil sıraya çekmek (Madde 3)
• Yaşama hakkı, hayatta kalma ve gelişme hakkı (Madde 6)
• Çocuğun görüşlerini özgürce ifade etme hakkı (Madde 12)
Temel ilkeler, istisnasız olarak her çocuğun kendi haklarından yararlanma hakkı olduğu anlamına gelir. Çocuğa ilişkin tüm kararlarda çocuğun çıkarlarına saygı duyulması gerekir. Sadece çocuğun hayatta kalması değil, içinde yaşadığı toplumun tüm olanakları kullanılarak onun gelişiminin en iyi şekilde sağlanması da güvence altına alınmalıdır. Çocuğun görüşleri dinlenmeli ve onlara saygı duyulmalıdır. Bu ilkeler, birbirleriyle ilişkilidir ve hep birlikte Sözleşme’nin çocuklara yönelik yaklaşımının ruhunu oluştururlar.
Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’sinin kapsamı nedir?
Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, yukarıda da belirtildiği üzere, medeni ve siyasi hakların yanı sıra ekonomik, sosyal ve kültürel hakları içermektedir. İfade özgürlüğü, din özgürlüğü, dernek kurma özgürlüğü, eğitim hakkı, yeterli yaşam standardı hakkı ve mümkün olan en iyi sağlık durumu gibi bazı haklar, hem Çocuk Hakları Sözleşmesi'nde hem de diğer bazı temel insan hakları sözleşmelerinde mevcuttur. Ancak, Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, ek olarak çocuğun ebeveynleriyle kişisel temas kurma hakkı, aile ortamından yoksun bir çocuğun bakılma hakkı ve ücretsiz eğitim hakkı da dahil olmak üzere, çocuklara özgü birtakım başka bazı hakları da kapsamaktadır.
İsteğe Bağlı Protokoller
BM Çocuk Hakları Sözleşmesi'nde katılımı ülkelerin isteğine bağlı üç Protokol daha bulunmaktadır. İlk protokol, çocukların silahlı çatışmalara dahil edilmesiyle ilgilidir. Bu protokol uyarınca Devletler, 18 yaşın altındaki bireylerin silahlı çatışmalarda doğrudan rol almalarını önleyici tedbirler almakla mükellef kılınmışlardır. Ayrıca bu protokolle zorunlu askerlik için asgari yaş 15’den 18 yaşına yükseltilmiştir. İkinci protokol, çocukların cinsel istismarı, çocuk ticareti, çocuk fahişeliği ve çocuk pornografisi ile mücadeleyle ilgilidir. Üçüncü protokol ise, 2 Kasım 2011'de BM Genel Kurulu tarafından onaylanan ve 28 Şubat 2012'de imzaya açılan yeni bir şikayet mekanizmasıdır. Bu sözleşme Türkiye’de 3 Nisan 2017 tarihinde yürürlüğe girmiştir ve hakları ihlal edilen çocukların iç hukuk yolları tükendikten sonra 1 yıl içinde, BM Çocuk Hakları Komitesi’ne doğrudan başvuruda bulunabilecekleri yeni bir şikayet mekanizması artık mevcuttur.
Çocukların diğer uluslararası anlaşmalardaki hakları
Çoğu insan hakları hem çocukları hem de yetişkinleri ilgilendirir. Ancak, Çocuk Haklarına Dair Sözleşme'nin dışında, özellikle çocuklarla ilişkili özel maddeler içeren sözleşmeler de bulunmaktadır. Bunlardan birincisi, çocuk işçiliğinin en kötü biçimlerinin ortadan kaldırılmasına yönelik yasak ve acil eylem hakkındaki 182 No'lu ILO Sözleşmesi’dir. Benzer şekilde, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, özel ve aile hayatına saygı gösterme hakkını düzenleyen 8. madde de dahil olmak üzere çocuklar için özellikle önemli olan hükümleri içermektedir. Çocuk hakları, Engelli Hakları Sözleşmesi'nde de dile getirilerek önemi vurgulanmıştır.
1 Aralık 2009'da yürürlüğe giren Lizbon Antlaşması da, çocuğun haklarını göz önüne alıyor. Avrupa Birliği Antlaşması’nın 3. maddesi, AB'nin amaçlarından birinin çocuğun haklarının korunmasını teşvik etmek olduğunu belirtmektedir. Çocuğun haklarıyla ilgili belirli bir maddeyi içeren Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı, Lizbon Antlaşması ile yasal olarak bağlayıcı hale gelmiştir.
Hakların uygulanmasının izlenmesi
Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, Sözleşme’nin nasıl uygulanacağı ve uygulanmanın izlenmesi konusundaki yönetmelikleri de kapsar. Uluslararası Çocuk Hakları Komitesi, BM Çocuk Hakları Sözleşmesi'nin 43. maddesi uyarınca kurulmuştur. Komite, Devletlerin Sözleşme’nin düzenlemelerine ilişkin uygulamalarının takibi ve izlenmesi ile görevlendirilmiştir. Çocuk Hakları Komitesi bağımsız bir uzman kuruluşudur. Devletler, Sözleşme’de belirtilen hakları gerçekleştirmek için kaydedilen ilerlemeye dair her beş yılda bir rapor sunarlar. Bu raporlar, Hükümet temsilcilerinin de yer aldığı Komite oturumlarında ele alınır. Oturumu takiben Komite, ilgili devletin sözleşmenin hayata geçirilmesi konusundaki çalışmalarını nasıl geliştirebileceği konusundaki tavsiyelerini açıklar.
Yorumlar
Yorum Gönder